امروز پنجشنبه، ۱۲ دی‌ماه ۱۳۹۸، آیین نکوداشت آیت‌الله سید محمد محقق داماد، با عنوان «الگوی فقاهت»، در پژوهشکده علامه طباطبایی قم، با حضور شخصیت‌های علمی و مقام‌های سیاسی، برگزار شد. در این مراسم از موسوعه ۲۱ جلدی این عالم برجسته رونمایی شد.
آیت الله جوادی آملی، در سخنانی، به بازشناسی مکتب فقه ملکوتی پرداختند که می‌نگرید:
حوزه علمیه قم باید شاگردان نخبه‌ای تربیت کند که تولیدات آنها در تاریخ علمی و حوزوی، ماندگار باشد. توجه به محقق پروری در حوزه علمیه را ضروری است و متاسفانه با وجود امکانات فراوان حوزه علمیه این موضوع تاکنون محقق نشده است که باید آسیب‌شناسی شود. کار قضایی، امام جماعت و جمعه واجب است ولی در این امور می‌توان طلبه‌های متوسط را به کار گرفت و باید شاگردان برجسته و مستعد در حوزه علمیه بمانند و با جهد و تلاش و تالیف آثار غنی، امام جماعت و قاضی تربیت کنند. بسیاری از طلبه‌های باهوش، خوش‌فکر و مستعد هستند که باید توجه به نخبه پروری در این زمینه در صدر اولویت‌های حوزه‌های علمیه باشد. حرکت حوزه علمیه به سمت نخبه پروری موجب تربیت علمای بزرگ می‌شود. مرحوم محقق داماد، شاگردان بزرگی مانند شهید بهشتی را تربیت کرد و در میان مسئولان و طلاب چنین افرادی وجود دارند که باید این افراد شناسایی و به کار گرفته شوند.
طلبه‌هایی که در راه کسب علوم دینی به بی‌راهه نروند، بازی نخورند و بازی ندهد، کسانی هستند که بر بال فرشته گام نهاده و کسب معارف دینی می‌کنند. طلاب علوم دینی، باید با اجتناب از طمع پول و مادیات، در راه و در مسیر پرواز در آسمان معارف دینی حرکت کنند. اگر مادی فکر کنیم فرقی میان انسان و غیر انسان نیست، چراکه هدف، ملکوتی شدن انسان است. مردان الهی ازجمله امام خمینی(ره)، علامه طباطبایی و محقق داماد کسانی هستند که این مسیر پرافتخار پرواز به سمت معارف دینی را طی کردند و در این راه نوآوری‌های فراوانی داشتند.
اسلام حرف‌های جدید برای جامعه بشریت دارد. قم و حوزه‌های علمیه باید حرف تازه اسلامی که در هیچ‌یک از مکتب‌های آسمانی و مادی وجود ندارد، ارزیابی و برای بشریت تبیین کند. اسلام و قرآن، خود، نوآور است و تبیین آن نیز نیاز به نوآوری دارد. طی کردن مسیر فهم درست و نوآوری در درک معارف اسلامی نیاز به مردانی الهی دارد که علمای بزرگ شیعه در این مسیر گام برداشته‌اند.
حرف‌های قرآن با فطرت انسان هماهنگ است. علمای بزرگی مانند امام خمینی(ره)، علامه طباطبایی و آیت‌الله محقق داماد با نوآوری توانستند معارف الهی را درک و به‌خوبی تبیین کنند. برخی کتاب‌های نوشته‌شده توسط عالمان بزرگ مانند صاحب جواهر به‌قدری عمیق است که درک آن نیاز به سال‌ها پشتوانه علمی، تفکر عمیق و تلاش و استمرار فراوان دارد. صاحب جواهر ملکوتی فکر کرده و با قلمی ملکوتی مطالبی را به نگارش درآورده که بالاتر از بشر عادی است، چراکه مکتب اسلام ملکوتی است و حرف‌هایی دارد که در مکتب‌های دیگر وجود ندارد.
امام موسی صدر، تا زمانی که در ایران بود، در درس مرحوم آیت‌الله محقق داماد با تواضع و ادب شرکت می‌کرد و این نشان از غنای علمی درس مرحوم آیت‌الله محقق داماد است.
طلبه‌ها باید آثاری تالیف کنند که مصداق قسم خداوند به قلم باشد. خون شهید بسیار ارزشمند است ولی خداوند متعال به‌جای قسم به خون، به مرکب و جوهر علما قسم‌خورده است. فرهنگ، جامعه را می‌سازد و این دلیل قسم خداوند به قلم است.
بهره نظام و مردم ایران اسلامی از چنین همایش‌ها این است تا زمانی که نظام، ملکوتی فکر نکند در ردیف سایر نظام‌های مادی است. راه وجه الهی شدن و ماندن، نگاه ملکوتی و تبدیل نظام به‌نظام ملکوتی است و در چنین نظامی جای اختلاس وجود ندارد. تمام قسمت‌های فقه بر ملکوتی شدن انسان‌ها تاکید دارد و تربیت در چنین نظام ملکوتی، مسئول کم‌عرضه و مردم کم رحم تربیت نمی‌کند. طلبه و روحانی کسی است که نه بازی می‌کند و نه بازی می‌خورد. گرفتاری نظام اسلامی به اختلاس و [رعایت نشدن و نشناختن] الفبای انسانیت و وحدت، به دلیل دوری از تحقق نظام ملکوتی است.
سیدعباس صالحی، وزیر ارشاد نیز، در سخنانی، با برشماری ویژگی‌های این عالم فرهیخته، به بازشناسی مکتب علمی قم پرداخت:
قم در دهه‌های اخیر منشأ نشر و گسترش معارف دین بوده است، که تقسیم به دو دوره علمی بزرگ در عرصه دین می شود.
در دوره جدید صد ساله، یکی از نمادهای قم جدید، مرحوم آیت الله العظمی محقق داماد هستند و اگر بخواهیم چند شخصیت تراز را برای این دوره معرفی کنیم یکی از آنها قطعاً ایشان خواهد بود.
مرحوم آیت الله حائری یزدی، به عنوان مؤسس حوزه علمیه قم، نگاه و نفس و دانشی را پراکنده کرد که امروز شاهد رویش‌های آن هستیم و مرحوم داماد، از جهات مختلف، امتداد‌دهنده کار ایشان است و در سال‌های آخر حیات مرحوم حائری یزدی، داماد ایشان می شود.
ایشان در حلقه‌های علمی خاص مرحوم حائری یزدی حضور داشت و اگر می خواهیم امتداد علمی مؤسس حوزه علمیه را ببینیم، در فضای نگاه مرحوم داماد به خوبی دیده می شود و کاملا خود را می نمایاند و نکته دیگری که این ادعا را ثابت می‌کند که ما چرا قم جدید را مدیون مرحوم داماد می دانیم، تربیت شاگردان است.
دست‌کم، ۱۰ مرجعِ صاحب رساله مبرّز در زمره شاگردان ایشان هستند، و ده‌ها مجتهدی که گرچه صاحب رساله نبودند ولی کم از مراجع هم نبودند از شاگردان ایشان محسوب می شوند که از جمله آنها مرحوم شهید مطهری، شهید بهشتی و افراد دیگر است.
علاوه بر این که ایشان در حوزه شاگردپروری و نوع ارتباط با شاگردان امتیازهایی را برجای گذاشت که شیوه تربیت شاگردی بود و تا حدودی ادامه یافت، ویژگی دیگر در وجود ایشان روش علمی و فقهی بود که بخشی تأسیسی و بخشی استمرار مکتب مرحوم شیخ مؤسس حوزه قم بود.
آیت الله العظمی حائری یزدی تربیت‌یافته مکتب سامرا بود، که مکتب فکر و گفت‌وگوی با خود بود. در مکتب سامرا، گفت‌وگوی با خود و دیگران از سوی مجتهد دامنه‌دار است، از طرف دیگر همین مسلک در فضای حوزه تدریسی و برداشت‌های علمی آیت الله العظمی محقق داماد نیز دیده می شود.
توجه به قرائن محفوف به روایات، از ویژگی‌ّای نگاه فقهی ایشان است، که با همین نگاه که در فضای فکری شاگردان ایشان هم ادامه پیدا می کند، و همان فهم و اعتماد قدما به سند است، کار علمی خود را ادامه می‌دهد.
نکته دیگری که در روش‌شناسی مرحوم داماد خود را نشان می‌دهد، توجه به قرآن، به عنوان منبع استنباط و منبع حکم‌شناسی در کنار نگاه به عرف است، که این رویکرد در مکتب علمی قم نیز خود را نشان داده است.
ایشان، از سال ۴۱ همراهی و همدلی خود را با فضای مسیر حضرت امام(ره) اعلام کردند و وقتی امام، علیه کاپیتلاسیون سخنرانی کردند، برای بازتاب بیش‌تر سخنان خود از شخصیت‌های برجسته علمی از جمله مرحوم داماد برای سخنرانی در مساجد مختلف دعوت کردند.
ایشان تا اواخر عمر شریف خود در سال ۴۶ یا ۴۷، همراهی و همدلی خود را با بن‌مایه‌های اولیه انقلاب اسلامی اعلام کردند و به همین جهت دشمنی با ایشان هم زیاد بود.
ایشان ارتباط گسترده‌ای با مردم داشت، به مناطق مختلف کشور برای تبلیغ می‌‌رفتند و برای این‌که صحبت‌های‌شان در محافل مختلف مؤثر باشد، دقت‌های خاصی به خرج می دادند و به اصحاب منابر هم توصیه می کردند که یک منبری و روضه‌خوان هم باید مجتهد باشد.
امروز، حوزه علمیه قم، در آستانه یک‌صدمین سال تأسیس قرار دارد، و ما نباید به وضعیت فعلی قناعت کنیم و چشم‌اندازی برای سده دوم حوزه، با نگاه به شخصیت‌های برجسته‌ای از جمله مرحوم داماد ترسیم کنیم و این همایش نیز مقدمه‌ای برای این اتفاق خواهد بود.
سلام علیکم بهره مندشدم دست مریزاد برخی فرازهای سخنان علامه بزرگوار ایت الله جوادی بهم ریخته است درست بفرمایید یک فراز هم گویا نیست مانند -گرفتاری نظام اسلامی به اختلاس و الفبای انسانیت و وحدت به دلیل دوری از تحقق نظام ملکوتی است.